چهگونه یک سیاره میتواند "داغتر از داغ" باشد؟!
پاسخ اینجاست: هنگامی که فلزهای سنگین، به جای متراکم شدن در جو سیاره به شکل ابر، از آن فرار میکنند!
_ به گزارش پارس اسکای :طی رصدهای صورت گرفته توسط تلسکوپ فضایی هابل معلوم شد، در جایی خارج از منظومهی شمسی، یک سیارهی فراخورشیدی عجیب به نام WASP-121b وجود دارد که جریانهای بسیار داغی از فلزهای تبخیرشدهای مانند آهن و منیزیم از آن، خارج میشوند!
مشاهدات نشان داد که این سیاره، مشابه سیارهی مشتری، بزرگ و گازی است. از طرفی با توجه به نزدیک بودن این سیاره به ستارهی میزبان خود، چنان داغ شده است که حتی عناصر فلزی سنگین (عناصری سنگینتر از هیدروژن و هلیوم) در حال فرار از جو آن میباشند.
در حالت عادی، سیارههای داغی که ابعادی مشابه مشتری داشته باشند، آن چنان داغ نیستند که مانع متراکم شدن عناصر سنگینی مانند آهن و منیزیم به شکل ابر شوند.
اما، این مورد، برای سیارهی WASP-121b صدق نمیکند؛ چرا که این سیاره چنان نزدیک به ستارهی میزبان خود شده که دمای لایههای بیرونی جو آن، به بیش از 2500 درجهی سانتیگراد میرسد.
دمای جو این سیاره، ده برابر بیشتر از دمای جو هر سیارهی شناختهشدهی دیگری است.
این سیاره، در فاصلهای معادل 900 سال نوری از زمین قرار دارد.
دیوید سینگ، محقق برجستهی دانشگاه جان هاپکینز ایالت مریلند میگوید:
"پیشتر، عناصر سنگینی مانند فلزها را، فقط در لایههای پایینی جو سیارات داغ مشتریگون دیده بودیم؛ در نتیجه، نمیدانستیم که ممکن است آنها از جو سیاره فرار کنند یا خیر!
اما، WASP-121b نشان داد که عناصر خارج شده از جو آن، چنان دور شدهاند که حتی دیگر در دام گرانشی سیاره نیز، قرار ندارند!"
پرتوهای فرابنفش ساطع شده از ستارهی میزبان (ستارهای که از خورشید، داغتر و روشنتر نیز میباشد)، عامل داغ شدن لایههایی بیرونی جو سیاره و به طبع آن، فرار بخشهایی از آن شده است.
دیوید سینگ، در این رابطه میگوید:
"ممکن است وجود گازهای آهن و منیزیم در جو سیاره، به افزایش دمای آن کمک کرده باشند؛ چرا که وجود چنین گازهایی، باعث شفافیت جو سیاره نسبت به پرتوهای فرابنفش شده و در نتیجه، موجب بالا رفتن دمای لایههای بیرونی آن میشوند."
در این فاصله، نیروهای کشندی گرانش ستاره، باعث تغییر شکل سیاره به شکل یک توپ فوتبال شوتشده، گردیدهاند!
دیوید سینگ توضیح میدهد:
"ما این سیارهی را انتخاب کردیم، چون بسیار بزرگ بود!
تصور میکردیم، شانس آن را داشته باشیم که فرار عناصر سنگین از جو سیاره را مشاهده کنیم.
داغ بودن بیش از حد سیاره باعث شد تا بتوانیم به راحتی به وجود فلزات سنگین پی برده و آن را رصد نماییم.
با وجود آنکه میدانستیم در جو سایر سیارات فراخورشیدی مقادیر زیادی آهن یافت میشود، لکن، ما در این سیاره به دنبال فلز منیزیم بودیم. هنگامی دادهها نشان دادند این فلزات در چه فاصلهی زیادی از این سیاره قرار دارند، بسیار شگفتزده شدیم.
با آنکه این سیاره بسیار بزرگ است، اما به دلیل چگالی پایین آن، جاذبهی زیادی ندارد؛ در نتیجه، به صورت پیوسته در حال از دست دادن جو خود میباشد."
محققان، با بررسی طیفنمای تصویری تسلکوپ فضایی هابل در محدودهی فرابنفش، توانستند هنگامی که سیاره از مقابل ستارهی میزبان خود عبور میکند، به وجود عناصری مانند منیزیم و آهن در جو آن، پی ببرند.
همچنین، این سیاره، سوژهی بسیار مناسبی برای پروژهی بعدی ناسا، یعنی تلسکوپ فضایی جیمز وب، خواهد بود. این تلسکوپ،
میتواند با استفاده از طول موجهای بزرگتری نظیر مادون قرمز، به بررسی وجود آب و کربن در این سیاره، بپردازد.
ترکیب مشاهدات تلسکوپ جیمز وب با هابل، میتواند فهرست کاملی از عناصر موجود در این سیاره را در اختیار منجمان قرار دهد.
سیارهی WASP-121b، بخش از برنامهی مطالعاتی هابل، موسوم به PanCET (بررسی تمامرنگی گنجینهی سیارات فراخورشیدی) خواهد بود. در این برنامه، 20 سیارهی فراخورشیدی منتخب، از حدود چند برابر جرم زمین گرفته تا حدود 100 برابر آن، در طول موجهای فرابنفش، مرئی و مادون قرمز مورد بررسی و مطالعه قرار خواهند گرفت.
میدانیم، هنگامی که سیارات شکل میگیرند، جو آنها از گازهای باقیماندهی در قرص برافزایشی ستارهی میزبان، ساخته میشود. در ابتدا، بخش غالب عناصر تشکیلدهدندهی آن، از فراوانترین عنصرهای موجود در جهان، یعنی گازهای هیدروژن و هلیوم تشکیل میشود. هرچه که سیاره به ستارهاش نزدیکتر شود، جو آن سریعتر از بین میرود.
در نتیجه، رصد این سیاره میتواند به گسترش تحقیقات در مورد نحوهی از دست رفتن جو ابتدایی سیارات نیز، کمک شایانی کند.
دیوید سینگ، در این رابطه گفت:
"هیدروژن، بیشترین عنصر سازندهی سیارت داغ مشتریگون میباشد.
هابل نسبت به تشخیص عنصر هیدروژن بسیار حساس بوده و در نتیجه، ما میدانیم که این سیارات، به راحتی گاز هیدروژن را از دست میدهند.
اما، در مورد WASP-121b، شدت خروج گازهای هیدروژن و هیلیوم همچون یک رود، زیاد است؛ شاید از این طریق، عناصر سنگین دیگر نیز از جو ستاره خارج شوند.
احتمالاً این روش، یکی از راههای از دست رفتن جرم این سیاره خواهد بود!"
• منابع:
1. وبسایت ناسا - بخش اخبار،
• مترجم: معین پاکجو