گذر سیاره زهره از مقابل خورشید یکی از مهمترین و زیباترین پدیده های نجومی سال۲۰۱۲است که در سال آینده برابر با ۱۷ خردادماه ۱۳۹۱ رخ خواهد داد و در ایران بهراحتی می توان آن را رصد کرد.
زهره دومین سیاره منظومه خورشیدی و درخشان ترین جرم آسمانی بعد از خورشید و ماه در آسمان است.تقریباتمام منجم ها این روزها خودشان را برای پدیده ای آماده می کنند که تا ۱۰۵ سال دیگر شاهد آن نخواهیم بود.
۱۷خرداد ماه امسال در کنار تمام فعالیت های پژوهشی و نجومی که قرار است انجام شود، به نحوی مراسم خداحافظی خواهد بود با گذر سیاره زهره از مقابل خورشید. در حقیقت مفهوم واقعی گذر که شکلی دیگر از گرفت محسوب می شود از این قرار است:
هنگامی که یک جرم آسمانی با اندازه زاویه ای کوچکتر از مقابل جرمی با قرص زاویه ای بزرگتر عبور می کند به آن پدیده گذر یا ترانزیت می گویند. مهم ترین و زیباترین گذرها، گذر سیارات داخلی (تیر و ناهید) هستند که مورد توجه ویژه منجمان دنیا می باشد. در این زمان زمین، زهره و خورشید در یک خط قرار دارند و به دلیل کم بودن قطر زهره نسبت به خورشید این گرفت به شکل گرفتی که در خورشید گرفتگی می بینید اتفاق نمی افتد و زهره شبیه یک لکه سیاه کوچک از مقابل خورشید عبور می کند.
گذر ها پدیده های نادری هستند و به ویژه گذر زهره بسیار نادر تر است و ممکن است در یک قرن حتی یک بار هم رخ ندهد. نکته مهم در این باره این است که این اتفاق از دید ناظر زمینی به این شکل رخ می دهد که در مطالب آتی به تفصیل در این باب توضیح داده می شود. این پدیده چند مرحله مهم و اصلی دارد که در ذیل به آن اشاره شده:
مراحل گذر:
تماس اول: تماس قرص زهره با قرص بیرونی خورشید
تماس دوم: حدود ۲۰ دقیقه بعد، مماس شدن قرص زهره با قرص داخلی خورشید
تماس سوم: چند ساعت بعد مشابه تماس سوم این بار در سمت دیگر خورشید
تماس چهارم: مشابه تماس اول این بار در سمت دیگر خورشید
این گذر از ساعت ۲ و ۳۶ دقیقه و ۴۹ ثانیه به وقت ایران آغاز می شود. خورشید در ساعت ۵ و ۴۸ دقیقه طلوع خواهد کرد ودر ساعت ۹ و ۲۴ دقیقه و ۱۴ ثانیه زمان گذر به پایان می رسد و به همین خاطر ما درایران نمی توانیم لحظات تماس اول و دوم را نظاره گر باشیم (چون در این زمان ها خورشید هنوز در آسمان ایران طلوع نکرده است). بهترین مناطق رصدی گذر زهره در سال ۲۰۱۲ در کشورهای استرالیا، بخشی از چین، ژاپن، فلیپین، تایلند و بخشی از هند و شمال آمریکا است. در ایران هم بیرجند و چابهار و زابل و زاهدان دارای موقعیت های مناسب برای رصد هستند.
گذر زهره در واقع در فواصل ۸ و۱۰۵٫۵ و ۸ و ۱۲۱٫۵ سال از مقابل خورشید اتفاق می افتد و منجمانی که در حال حاضر به فعالیتهای رصدی و نجومی مشغولند جزء منجمان خوش اقبال به حساب می آیند که می توانند شاهد این پدیده نادر و جذاب نجومی که در طول عمر هر کسی شاید فقط یک بار رخ بدهد باشند. اگر لیست گذر های سال های قبل را بررسی کنیم متوجه می شویم که از زمان اختراع تلسکوپ یعنی سال ۱۶۱۰ میلادی تا کنون فقط ۷ بار گذر زهره اتفاق افتاده که در سال جاری شاهد هشتمین آن ها هستیم. گذر قبلی درسال ۱۳۸۳ رخ داد.
در توضیح علت تکرار این پدیده در بازه های زمانی طولانی باید گفت که میل مداری زهره حدود ۳ درجه نسبت به زمین است که باعث وقوع گذرهایی با فاصله ۱۲۰ و ۸ سال می شود. از آن جا که زهره هر ۲۴۳٫۰۱ روز و زمین هر ۳۶۵٫۲۵ روز یک بار به دور خورشید می گردد پس هر ۲۴۳ گردش زمین معادل با ۳۶۵ گردش زهره است و وضعیت این دو سیاره نسبت به هم در هر ۲۴۳ سال تکرار می شود. مشاهده گذر با چشم غیر مسلح و البته صرفا با استفاده از فیلترهای مناسب و یا عینک های مخصوص که در برابر پرتوهای خورشید از چشم انسان محافظت می کنند ممکن است. البته پروژه های علمی پژوهشی مهمی در زمان گذر زهره می شد انجام داد که باید آن ها را در دو حوزه مجزا تقسیم بندی کرد: در بخش آموزشی، رصدهای عمومی تعریف می شود که با حضورعلاقه مندان اجرا می شود و در بخش پژوهشی، اقدام به محاسبه قطر سیاره زهره، میزان غلظت جو، طیف سیاره ناهید و خورشید در نقطه گذر، محاسبه سرعت سیاره ناهید ،محاسبه فاصله زمین تا خورشید یا واحد نجومی ۱AU و عکاسی حرفه ای می شود.
