مرکز نجوم و آسمان‌نما آستان مقدس حضرت عبدالعظیم (ع)

به یمن وجود فضاپیمای کاسینی، هرروز بخشی از رازهای سیاره‌ی مشتری آشکار می‌شود.

عوارض جوّی مشتری همیشه توجه دانشمندان را به خود جلب می‌کند: گاهی لکه‌ی بزرگ مشتری، گاهی طوفان‌های عظیم و گاهی هم لکه‌هایی که به آن‌ها «نقاط داغ» مشتری می‌گویند. شکل‌گیری و منشأ بسیاری از این عوارض هنوز معمایی حل‌نشدنی برای دانشمندان است اما به یمن وجود فضاپیمایی مانند کاسینی، هرروز بخشی از این معما آشکار می‌شود.

این بار دانشمندان به سراغ نقاط داغ رفته‌اند که نخستین بار در مأموریت گالیله‌ی ناسا دقیقاً شناسایی شدند. هر اطلاعاتی که از این نقاط در دست هست به همان مأموریت و فرود فضاپیمای گالیله در جوّ مشتری در سال ۱۹۹۵/ ۱۳۷۴ برمی‌گردد. تصاویر گالیله نشان داد که نقاط داغ در واقع حفره‌هایی عظیمند که گردبادهای سهمگین به دور آن‌ها پیچیده‌اند و در این حفره‌ها فرو می روند و این‌که این نقاط از جنس امواجند یا طوفان‌های شدیدند معلوم نبود. اما به تازگی دانشمندان دریافته‌اند که امواجی معروف به امواج راسبی علت به وجود آمدن نقاط داغ مشتری، حرکت و چرخش آن‌ها هستند.

دیوید چویی David Choi و همکارانش از مرکز فضایی گادرد ناسا، فیلمی کوتاه از صدها تصویر کاسینی تهیه کرده‌اند، تصاویری که طی دو ماه گرفته شده‌اند. این فیلم بیشتر از منطقه‌ای است که میان یکی از کمربندهای تاریک مشتری و مناطق روشن‌تر قرار گرفته است و دانشمندان اندازه و نحوه‌ی حرکت روزانه و هفتگی همه‌ی نقاط داغ این بخش را بررسی کرده‌اند. نقاط داغ پنجره‌ای رو به لایه‌های زیرین جوّ مشتری‌اند، لایه‌هایی که ما به‌طور معمول آن‌ها را نمی‌بینیم. در تصاویر کاسینی نقاط داغ سایه‌وار دیده می‌شوند اما از آن‌جایی‌که لایه‌های پایین‌تر گرم‌ترند نقاط داغ در نور فرو سرخ بسیار درخشان دیده می‌شوند و به همین علت هم هست که به آن‌ها نام «نقاط داغ» را داده‌اند.

یک فرضیه درباره‌ی این نقاط این بود که هنگامی‌که حجمی عظیم از هوا درون جوّ فرو می‌رود به علت گرم شدن به نحوی از چرخه‌ی حرکت خارج می‌شود و این نقاط را به وجود می‌آورد. اما دانشمندان دریافتند که از هر ۱۰ نقطه، ۸ تای آن‌ها حفره‌هایی هستند که پیرامون آن‌ها را ابرهایی سفید و چگال فراگرفته‌اند. چنین ویژگی‌ای هنگامی ایجاد می‌شود که امواج جوّی هوای سرد را پایین ببرند، ابرهای لایه‌های زیرین را سوراخ کنند و طی حرکت هوای گرم را به لایه‌های بالاتر جوّ برسانند. به همین علت دانشمندان از همه‌ی نقاط داغ و انواع گردبادهای دیگری که بر این نقاط اثر می‌گذارند نقشه‌ای تهیه کردند تا حرکت و سرعت این گردبادها و جریان‌های فوران‌مانندی که نقاط داغ در آن‌ها شکل می‌گیرند به‌طور مجزا سنجیده شوند. حتی حرکت ابرهای کوچکی که بسیار شبیه به ابرهای سیروس زمینی هستند هم بررسی شد.

نتیجه‌ی این بررسی‌ها، نخستین اندازه‌گیری مستقیم سرعت جریان‌های فوران‌مانند بود: بین ۵۰۰ تا ۷۲۰ کیلومتر در ساعت! بسیار پر سرعت‌تر از آن‌چه قبلاً تصور می‌شد و سرعت حرکت خود نقاط داغ ۳۶۲ کیلومتر در ساعت اندازه گرفته شد.

با این بررسی‌ها و اندازه‌گیری‌ها، دانشمندان دریافتند که تنها الگویی که با این نحوه‌ی حرکت و سرعت هماهنگی دارد، الگوی امواج راسبی است. این امواج نقش بسیار مهمی در جوّ زمین دارند و از غرب به شرق دور تا دور زمین می‌گردند البته بیشتر به نواحی قطبی سر میزنند و جریان‌های هوای سرد را ایجاد می‌کنند. در مشتری این امواج باعث چرخش نقاط داغ از غرب به شرق و فرو رفتن آن‌ها داخل جوّ (۲۴ تا ۵۰ کیلومتر) می‌شوند.

-منبع:canot.ir